Oleh: Dr Armin Baniaz Pahamin
Cadangan kerajaan untuk mengharamkan sepenuhnya penjualan dan penggunaan produk vape di Malaysia adalah satu kesilapan besar yang bakal memberi kesan buruk terhadap kesihatan awam, kestabilan ekonomi negara, serta merencatkan aspirasi keusahawanan Bumiputera.
Walaupun niat dasar ini dikatakan bertujuan melindungi rakyat, analisis menyeluruh dan berdasarkan data membuktikan bahawa pendekatan pengharaman mutlak hanya akan menambah buruk masalah sedia ada.
Produk tembakau telah lama dikenalpasti sebagai penyumbang utama kepada kematian pramatang. Menurut Pertubuhan Kesihatan Sedunia (WHO), lebih 8 juta nyawa terkorban setiap tahun akibat penggunaan tembakau. Di Malaysia, penyakit berkaitan merokok membebankan sistem kesihatan negara melebihi RM700 juta setahun.
Namun, walaupun fakta ini diketahui umum, rokok masih dijual secara sah dan berleluasa. Dalam masa yang sama, vape yang telah diiktiraf oleh badan kesihatan antarabangsa seperti Public Health England dan NHS UK sebagai alternatif yang jauh lebih selamat sedang menjadi sasaran pengharaman.
Data tempatan menunjukkan bahawa 5.8% populasi dewasa di Malaysia menggunakan vape, dan 75% daripadanya adalah bekas perokok atau pengguna berganda. Sekiranya vape diharamkan, sebahagian besar daripada mereka akan kembali kepada rokok konvensional yang jauh lebih berbahaya.
Ini bukan sahaja menggagalkan matlamat kesihatan awam, tetapi membuka ruang kepada pasaran gelap yang lebih besar, sepertimana yang telah berlaku dalam isu rokok seludup yang kini mewakili lebih 55% pasaran rokok di Malaysia. Akibatnya, negara kerugian lebih RM5 bilion setahun dari segi hasil cukai yang tidak dikutip.
Dari sudut ekonomi, pengharaman vape akan membawa kos yang lebih tinggi kepada kerajaan. Menurut model kos-manfaat, pelaksanaan larangan penuh terhadap vape dijangka menelan kos bersih sebanyak RM1.5 bilion setahun, berbanding hanya RM229 juta sekiranya kerajaan memilih untuk melaksanakan kawal selia ketat dengan struktur cukai yang munasabah.
Dalam pendekatan kawal selia, kerajaan turut berpotensi memperoleh hasil cukai mencecah RM376 juta setahun yang boleh disalurkan semula kepada program kesihatan awam dan penguatkuasaan.
Lebih penting, industri vape di Malaysia bukanlah industri kecil. Dengan nilai pasaran keseluruhan atau Total Industry Value (TIV) dianggarkan sekitar RM4 bilion setahun, ia merupakan sektor yang semakin berkembang pesat dan menyediakan ribuan peluang pekerjaan serta perniagaan.
Sebarang tindakan pengharaman mutlak bukan sahaja menghapuskan potensi hasil cukai, tetapi turut memusnahkan ekosistem ekonomi yang sah dan produktif.
Di sebalik perdebatan kesihatan, terdapat satu realiti yang sering dipinggirkan iaitu kesan larangan ini terhadap ribuan usahawan Bumiputera. Industri vape telah menjadi ruang perniagaan mudah akses kepada golongan muda Bumiputera kerana tidak memerlukan modal permulaan yang besar dan boleh dijalankan secara fizikal mahupun dalam talian.
Ia membuka ruang keusahawanan kepada mereka yang sebelum ini sukar mendapat peluang dalam sektor formal. Jika vape diharamkan sepenuhnya, ribuan usahawan ini bakal kehilangan sumber pendapatan, modal, stok, serta nilai goodwill perniagaan yang telah dibina dengan susah payah.
Apa yang lebih membimbangkan, ramai antara mereka mungkin terdorong untuk beralih ke pasaran gelap demi kelangsungan hidup. Ini mendedahkan mereka kepada tindakan undang-undang serta menggugurkan kelayakan mereka daripada mengakses bantuan perniagaan kerajaan seperti MARA, TEKUN dan SME Corp.
Kesan jangka panjangnya adalah penghakisan pemilikan ekonomi Bumiputera dan penyusutan mobiliti sosial dalam kalangan generasi muda.
Daripada mengenakan pengharaman mengejut, kerajaan sepatutnya mempertimbangkan pelaksanaan kawal selia secara berperingkat dan inklusif. Ini boleh dimulakan dengan pendaftaran dan pelesenan wajib, penetapan piawaian kandungan dan keselamatan produk, penguatkuasaan had nikotin maksimum, serta pelabelan yang lebih ketat.
Pada masa yang sama, program pemutihan peniaga tanpa lesen perlu diwujudkan agar usahawan mikro dan kecil dapat kembali beroperasi secara sah. Hasil cukai pula boleh digunakan bagi membiayai insentif pematuhan, latihan perniagaan, serta kempen kesedaran pengguna.
Kerajaan juga disaran menubuhkan satu Majlis Dasar Vape Kebangsaan yang dianggotai oleh Kementerian Kesihatan, MITI, MARA, agensi keusahawanan, pakar kesihatan awam dan wakil industri. Pendekatan rentas kementerian ini akan memastikan setiap keputusan dasar yang digubal bersifat menyeluruh, seimbang dan tidak menindas mana-mana pihak dalam ekosistem ekonomi negara.
Ringkasnya, pengharaman bukanlah penyelesaian. Ia adalah jalan pintas yang menimbulkan lebih banyak masalah daripada manfaat. Malaysia memerlukan dasar kawal selia yang bijak dan realistik, yang mampu melindungi kesihatan awam, menjana pendapatan negara, serta mengekalkan penyertaan aktif usahawan Bumiputera dalam industri moden.
Vape bukan musuh, dasar yang silap langkah adalah punca sebenar kegagalan.
